Czeskie granaty: od kamieniarstwa po biżuterię

Na północy Czech liczba warsztatów szklarskich, biżuteryjnych i szlifierni kamieni szlachetnych jest naprawdę wyjątkowa na światową skalę. Może ciężko w to uwierzyć, ale najstarsze opracowane kamienie szlachetne pojawiły się w tym regionie już przed sześcioma tysiącami lat, a rzemiosło szlifierzy kamieni szlachetnych w wielu miejscach Czeskiego Raju przetrwało do dziś. Jednak szlifowanie kamieni to nie tylko obróbka coraz rzadziej spotykanych kamieni szlachetnych, ale także szlifowanie ich imitacji ze specjalnego wielobarwnego szkła.

Historia słynnego rzemiosła

Czy poszukiwacze cesarza Karola IV znali późniejsze słynne złoża kamieni szlachetnych? Nie wiemy tego na pewno, ale z pewnością z Turnova pochodziło wielu poszukiwaczy cesarza Rudolfa II, który między innymi korzystał z prawa pierwokupu granatów o wyjątkowych rozmiarach. Po 1700 roku czeskie granaty upowszechniły się w sztuce jubilerskiej, a dla zapewnienia odpowiedniej jakości rzemiosła w 1715 roku założono bractwo kamieniarskie zwaneKonfraternią Wolnej Sztuki Sztajnsznajderów (czyli krajaczy). W tym czasie w rejonie Turnova rozpoczęto również szlifowanie tzw. szklanej kompozycji. BraciaFišerovie mieli rzekomo zdobyć od weneckich szklarzy ściśle strzeżone tajniki sztuki wytarzania kolorowych szklanych kompozycji, która potem stała się podstawą biżuterii jabloneckiej.

W XVIII wieku czeskie granaty stały się tak modne, że cesarzowa Maria Teresa w 1762 roku wydała zakaz wywozu czeskich granatów z kraju, by w ten sposób chronić krajowy monopol wydobycia i obróbki granatów.

Rzemiosło szklarskie stopniowo przesunęło się bardziej na północ, do Gór Izerskich i w ciągu XIX wieku turnovscy szlifierze kamieni zaczęli coraz bardziej zajmować się szlifowaniem czeskich granatów. Te, podobnie jak imitacje szklane, z powodzeniem eksportowano do całego świata, zwłaszcza do Francji, Hiszpanii, Rosji, Włoch i na Bliski Wschód. Aby podtrzymać tradycje dawnego rzemiosła i kształcić specjalistów w dziedzinie obróbki kamieni szlachetnych, w 1884 roku została założona dzisiejsza Średnia Szkoła Artystyczno-Przemysłowa. Nawet dziś tutejsze warsztaty opuszczają kolejne nowe generacje znakomitych szlifierzy i jubilerów.

W 1886 roku w Turnovie powstało muzeum, którego jeden dział poświęcony jest wyłącznie kamieniom szlachetnym i biżuterii.

Skarb narodowy zwany czeskim granatem

Czeski granat pełni rolę rodowego srebra, kamienia narodowego i mineralogicznego symbolu królestwa czeskiego. Mineralogowie nazywają go piropem i jest to ognistoczerwony, przezroczysty minerał, o stałej barwie, odporny na wysokie temperatury i kwasy. Pochodzi z najmłodszej ery geologicznej, czwartorzędu, w stanie surowym ma zwykle do ośmiu milimetrów, a po oszlifowaniu około czterech milimetrów.

Istnieje wiele rodzajów granatów, ich kolor i twardość zależą od składu chemicznego. Mogą być przezroczyste i półprzezroczyste, nieprzezroczyste i matowe, gama kolorów waha się od różowego, przez pomarańczowy, czerwony, z odcieniami brązu czy fioletu, aż do prawie czarnego, ale istnieją także granaty zielone i niebieskie. Czeskie granaty najbardziej przypominają almandyny i rodolity wydobywane w Afryce, Brazylii, Indiach, Norwegii, na Sri Lance lub w USA. W porównaniu z czeskimi granatami ze względu na częstsze występowanie i wydobycie na dużą skalę są one około dziesięciokrotnie tańsze.
 

Muzea, góry i specjalne szlaki

Czeski granat występuje głównie w Średniogórzu Czeskim, rzadziej w regionie Podkarkonoszy i w okolicy Kolína. Jednak w Czechach istnieją setki mniejszych złóż piropu. Prawdziwie legendarnym miejscem jest góra Kozákov, z którą wiąże się wiele legend o kamieniach szlachetnych. Jedna z nich opowiada na przykład o małym pasterzu, który w zabłąkaną krowę rzucił kamieniem o większej wartości niż ona sama.

Na szczycie Kozákova wznosi się Schronisko Turystyczne im. Riegra z wieżą widokową, z której, przy pięknej pogodzie, rozciąga się panoramiczny widok na Karkonosze, Góry Izerskie, Ještědský hřbet, Góry Łużyckie, Średniogórze Czeskie, Czeski Raj i Góry Orlickie. Na południowej stronie zbocza znajduje się słynny Kamieniołom Votrubca, który dawniej służył jako miejsce wydobycia kamieni szlachetnych. W pobliżu znajduje się Muzeum Kamieni Szlachetnych, w którym bilet wstępu jest równocześnie voucherem na wydobywanie i poszukiwanie własnych skarbów na terenie kamieniołomu.

Kamieniom szlachetnym i ich opracowaniu poświęcone jest Muzeum Czeskiego Raju w Turnovie. Oprócz wystawy geologiczno-mineralogicznej obejrzą tu Państwo ekspozycję Skarbiec z biżuterią, naczyniami z kamieni szlachetnych i kutymi wyrobami srebrnymi z lat 1891 – 1954, a także czysto współczesne prace, które powstały na międzynarodowych sympozjach biżuteryjnych. W muzeum znajduje się także sala gier, gdzie wraz z dziećmi można przejść interaktywną Ścieżkę Kamienia, grę, która prowadzi od wystawy do wystawy i zapoznaje zwiedzających z kamieniami, od ich powstania poprzez obróbkę, aż do przemiany w biżuterię. Mogą Państwo również odwiedzić Dom Kamieniarski, replikę drewnianego budynku z przełomu XVIII i XIX wieku, w którym w najdrobniejszych szczegółach przedstawiono proces obróbki kamieni szlachetnych, złotnictwo i rzemiosło biżuteryjne.

Kolejną atrakcją jest Szlak Kamieniarski; tablice edukacyjne poświęcone tradycjom kamieniarskim i biżuteryjnym w Turnovie mają podobny kolor jak czeskie granaty i prezentują ciekawe miejsca w mieście. Ulotkę z mapą otrzymają Państwo w Centrum Informacji Turystycznej. Szlifiernia Gema i Granát, spółdzielnia produkcji artystycznej w Turnovie oferuje pokaz szlifowania kamieni i prezentację biżuterii z granatami. Spółdzielnia powstała z połączenia mniejszych firm złotniczych i jest właścicielem kopalni czeskich granatów oraz prawa do ich wydobycia.