Jan Nepomucen – życie i dziedzictwo

Miejsce urodzenia i młodość Jana Nepomucena

Jan urodził się około roku 1340 w Pomuku, mieście w Czechach Zachodnich niedaleko Pilzna. Zgodnie z tradycją urodził się w miejscu, gdzie dziś wznosi się barokowy kościół św. Jana Nepomucena. W tym czasie stał tu mały domek, w którym Jan przyszedł na świat. Jego ojciec był tutejszym sołtysem, czyli zarządzającym. Jan kształcił się w niedalekim klasztorze, a następnie kontynuował naukę w nowo powstałej akademii praskiej (dzisiejszy Uniwersytet Karola), a także na uniwersytecie w Padwie.

Kariera i śmierć Jana

Jan z Pomuku, jak się wówczas podpisywał, pracował jako notariusz, wikary, kanonik, ale także adwokat. Wykorzystał więc swoje wykształcenie i zaczął budować karierę. W 1389 roku został mianowany wikariuszem generalnym arcybiskupa praskiego. Był to szczyt jego możliwości zawodowych, ponieważ nie pochodził z rodu szlacheckiego, a wówczas wyższe urzędy sprawowali tylko ludzie z wybranych rodzin arystokratycznych. Równocześnie Jan znalazł się w sytuacji nie do pozazdroszczenia, ponieważ arcybiskup praski i czeski król rywalizowali o władzę. Dodatkowo był to bardzo niepewny czas, pełen wojen religijnych, które ostatecznie doprowadziły do reformacji Kościoła katolickiego w całej Europie. Spór między królem i arcybiskupem osiągnął swoje apogeum w 1393 roku, kiedy Jan został uwięziony przez króla na Zamku Praskim i zamęczony. Badania jego kości przeprowadzone w XX wieku potwierdziły, że rzeczywiście zmarł w wyniku tortur. Jego ciało zrzucono do Wełtawy z Mostu Karola.

Legendy o Janie Nepomucenie i jego kanonizacja

Po śmierci Jan został pochowany, a już parę lat później w kronikach zaczęły się pojawiać różne legendy o cudach, których miał dokonać po śmierci, oraz o jego męczeństwie. Około 100 lat po jego śmierci powstała najsłynniejsza legenda. Według niej Jan był spowiednikiem królowej, a jego śmierć była spowodowana tym, że nie chciał królowi zdradzić tajemnicy spowiedzi królowej. Jednak cały kult Jana Nepomucena narodził się dopiero w XVII wieku, kiedy na jego cześć powstawały krzyże przy drogach i budowano kościoły jemu poświęcone. Jan stał się patronem czci, tajemnicy spowiedzi, żeglarzy, flisaków, a jednocześnie, obok św. Wacława, jednym z patronów Korony Czeskiej. Proces beatyfikacji zakończył się 31 maja 1721 roku, czyli ponad 300 lat temu.

Miejsca pamięci związane z Janem Nepomucenem

Jakie miejsca są więc związane z Janem Nepomucenem? Na pewno jego miejsce urodzenia – miasto Nepomuk w Czechach Zachodnich. Nepomuk może się poszczycić wieloma zabytkami. Należy do nich na przykład kościół św. Jana Nepomucena, gdzie nadal odbywają się nabożeństwa z okazji jego urodzin i męczeńskiej śmierci, oraz arcydekanat i zabytkowa Poczta Zelenohorská z muzeum zabytkowych samochodów i motocykli.

Kolejnym miejscem pamięci jego życia i śmierci jest Most Karola w Pradze. Właśnie stąd zrzucono ciało Jana do rzeki. Dziś znajduje się tu krzyżyk i rzeźba. Wielu turystów dotyka rzeźby na szczęście. Każdy może spróbować, musimy jednak zdradzić, że zwyczaj ten ma swój początek w latach 90. XX wieku, kiedy turyści zaczęli odkrywać Pragę. Ale nigdy nic nie wiadomo, warto to sprawdzić!

Grób św. Jana Nepomucena znajduje się w katedrze św. Wita na Zamku Praskim. Nie sposób go minąć, wybrawszy się tu na wycieczkę. Mieści się on bowiem w południowym ambicie katedry, a nagrobek odlany z czystego srebra jest naprawdę monumentalny. Obecny wygląd grobowca i płyty nagrobnej został wykonany około połowy XVIII wieku.

Chyba najbardziej znanym śladem pozostawionym przez Jana Nepomucena jest kościół pielgrzymkowy św. Jana Nepomucena w mieście Žďár nad Sázavou w regionie Vysočina. Co prawda nie jest to zabytek związany z jego życiem, ale kościół wybudowany dla niego i jemu poświęcony. Przybytek wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Został wzniesiony na początku lat 20. XVIII wieku i jest niewątpliwie najbardziej charakterystycznym dziełem J. B. Santiniego-Aichla, który łączył wówczas nowoczesny barok ze stylem gotyckim. Podobnej budowli nie ma nigdzie na świecie! Wewnątrz pojawia się symbolika cyfry pięć, bazująca na legendzie o Janie Nepomucenie. I tak na przykład plan kościoła ma kształt gwiazdy pięcioramiennej, kościół ma pięć wyjść, pięć wnęk ołtarzowych, dwa razy po pięć kaplic wokół przestrzeni centralnej, na ołtarzu głównym znajduje się pięć gwiazd i pięć aniołów. Jest to symbolika pięciu liter w łacińskim słowie tacui (‘milczałem’), a zwłaszcza pięciu gwiazd w aureoli męczennika, które według legendy pojawiły się na Wełtawie po jego śmierci.


Wybierając się na wycieczkę po Czechach i zjeżdżając z autostrady, można zobaczyć jeszcze jeden ważny element krajobrazu, który często łączy się z kultem św. Jana Nepomucena. Mowa o przydrożnych rzeźbach barokowych. Krzyże, kapliczki lub rzeźby, zwłaszcza św. Jana Nepomucena, budowane na skrzyżowaniach, w różnych miejscach odpoczynku, na końcu wsi i osad… Jednym słowem – wszędzie. Czeski krajobraz jest poprzeplatany historycznymi drogami i ich ówczesnym oznakowaniem. Podróżni mogą się przy takich małych obiektach zatrzymać, podziękować Bogu i świętym za ochronę w czasie podróży lub po prostu odpocząć. Czechy to więc dla świętego Jana Nepomucena nie tylko miejsce urodzenia, grób i kościoły – jest on tam obecny prawie w każdym mieście lub chociaż przy drogach do niego prowadzących.

Uroczystości Navalis

Na cześć najbardziej znanego czeskiego świętego co roku wieczorem w przeddzień jego święta, a więc 15 maja, odbywają się Uroczystości Świętojańskie Navalis. Jest to największe barokowe święto na wodzie przy Moście Karola w Pradze – z trzystuletnią tradycją. Swoją sławą dorównuje karnawałowi weneckiemu i staje się celem pielgrzymów i turystów z całego świata. Barokowe uroczystości na Wełtawie co roku mają swój stały scenariusz – majestatyczne strojenie koni na Placu Hradczańskim, uroczystą mszę w katedrze św. św. Wita, Wacława i Wojciecha, procesję z katedry przez Most Karola na Plac Krzyżowców i barokowy koncert na powierzchni wody Wełtawy. To wyjątkowe wydarzenie, którego nie można przegapić!